‘Point-of-care ultrasound spoedechografie (POCUS) is een onmisbaar gereedschap geworden in de acute geneeskunde. Het gebruik leidt tot meer diagnostische accuratesse, helpt bij het inzetten van de juiste behandeling, is beter dan alleen lichamelijk onderzoek en maakt de patiëntenzorg veiliger. Met de huidige technische ontwikkelingen is POCUS binnen handbereik voor bijna alle zorgverleners. POCUS zal de onderwijscurricula voor dokters en verpleegkundigen in de nabije toekomst veranderen.’ Deze conclusie staat in het proefschrift van Michiel Blans, intensivist in Rijnstate, ziekenhuis in Arnhem.
Michiel Blans heeft zich jarenlang verdiept in POCUS en is er recent op gepromoveerd. Met zijn proefschrift Point-of-care ultrasound (POCUS): implementation, training and clinical applications wil hij collega’s behulpzaam zijn bij de implementatie van POCUS op hun eigen afdelingen.
Betere patiëntenzorg
‘Dat is van belang voor het snel stellen van de juiste diagnose en het inzetten van de juiste behandeling’, stelt Blans. Hij vermeldt dat POCUS belangrijk is voor alle artsen die betrokken zijn bij de acuut zieke patiënt. Hoewel het moeilijk is om het positieve effect van het gebruik van POCUS in de acute geneeskunde (spoedeisende hulp (SEH), intensive care (IC), en spoed interventieteams (SIT)) aan te tonen in harde uitkomstmaten zoals mortaliteit, is er wel degelijk bewijs dat het gebruik leidt tot betere patiëntenzorg. Zo blijkt dat gebruik van POCUS bij benauwde patiënten en patiënten met een lage bloeddruk leidt tot substantieel (14-30 procent) meer accurate diagnoses. Tevens zorgt inzet van POCUS vaak tot aanpassingen in de behandeling (in 24-47 procent van de gevallen). Daarbovenop maakt POCUS de SEH-arts zekerder van een diagnose, vermindert POCUS het aantal mogelijke diagnoses en worden met POCUS levensbedreigende diagnoses gezien die zonder gebruik van dit point-of-care-apparaat zouden zijn gemist. Blans geeft aan dat door gebruik van POCUS tijdens het inbrengen van een centraal veneuze lijn (CVL) de veiligheid van de procedure wordt bevorderd, met meer kans dat met één poging de CVL in de juiste positie zit. Ook voor andere interventies, zoals het aanprikken van vocht in de borstkas of buikholte, is het gebruik van POCUS aan te raden. In ziekenhuis Rijnstate is gekeken naar het effect van POCUS op het stellen van de juiste diagnose bij een SIT-oproep. Met behulp van POCUS was het aantal juiste diagnoses 78 procent tegen 51 procent bij het ontbreken van de inzet van POCUS.
Scholing
Werken met POCUS kan alleen na goede scholing. Blans: ‘Vooralsnog is er geen Nederlandse richtlijn waarin beschreven staat wat er aan POCUS-skills wordt verwacht van een intensivist (in opleiding). Ook zijn er nog geen uniforme Europese opleidingseisen. ’In het proefschrift staat hoe Rijnstate de implementatie en scholing van POCUS op de IC heeft opgepakt. Dit gebeurde in samenwerking met en met gebruikmaking van de kennis en kunde radiologen en cardiologen. Eerst is de hele medische staf van de IC getraind, zodat alle stafleden tegelijk de basale kennis hebben opgedaan. Vervolgens is er een basis POCUS-cursus opgezet voor arts-assistenten. Het betreft een vierdaagse training, die inmiddels reeds vijf jaar wordt gegeven. De cursus omvat korte voordrachten, afgewisseld met veel hands-on training, waarbij de cursisten elkaar als model gebruiken. De meeste tijd wordt besteed aan basale hart- en buik-POCUS en ook is er veel aandacht voor long- en vaat-POCUS. Dankzij een computersimulatiemodel is het mogelijk om ziektebeelden met echo te bekijken. De cursisten krijgen een schriftelijke toets, kort voor de cursus, op de laatste dag en na drie maanden. Daarnaast is er een praktijktoets op de laatste cursusdag en na drie maanden. ‘Ook voor een goed follow-up programma zijn weinig voorbeelden in de literatuur, maar aangetoond is dat POCUS-skills verdwijnen als POCUS niet regelmatig wordt gebruikt’, aldus Blans. ‘Tevens is het onwenselijk dat cursisten na de basiscursus met POCUS aan de slag gaan zonder gedegen supervisie.’ In Rijnstate is inmiddels een aantal cursisten getraind tot het niveau van POCUS-instructeur. Dat is van belang, want er is in ons land, zelfs wereldwijd, een tekort aan POCUS-instructeurs. ‘Dit zou een van de redenen kunnen zijn dat het vooralsnog met de implementatie van POCUS traag gaat.’
Handheld echo
Blans noemt nog een aantal ontwikkelingen op het gebied van POCUS, zoals het gebruik van echosimulatoren in de training, onder andere aanwezig in het echo skill-center van de Universiteit Twente. Hij is blij dat bij sommige geneeskundeopleidingen in ons land echografie inmiddels een plek heeft in de bachelor-fase. ‘Zo zal op termijn iedere arts die afstudeert in aanraking zijn geweest met echografie.’ Hij is ervan overtuigd dat binnenkort steeds meer artsen gebruikmaken van een handheld echo (HHE), aangesloten op een mobiele telefoon of tablet. ‘Deze zijn klein, handzaam en hebben de juiste technische mogelijkheden voor adequate beeldvorming.’ In de literatuur is al discussie of de HHE de stethoscoop zal vervangen. ‘Het zou kunnen zijn dat gebruik van echografie/POCUS wordt toegevoegd aan het standaard lichamelijk onderzoek.’
Toekomst
Daarnaast wijst Blans op verwachte toekomstige innovaties, zoals het gebruik van artificial intelligence (AI) voor de interpretatie van de echobeelden, de mogelijkheid tot meer ingewikkelde driedimensionale echotechnieken en op afstand meekijken met echografie dankzij augmented reality (AR). Daarnaast verwacht hij verdere stappen op het gebied van gebruikersgemak, snellere procestijd en (semi-) automatische echografische berekeningen. Kortom: POCUS is bepaald geen hocus pocus, dat moge duidelijk zijn.
