Het meest opvallende POCT-debacle aller tijden is dat van de start-up van Elizabeth Holmes. Het begin was veelbelovend. Zij stelde dat haar biotechbedrijf Theranos een point-of-care-test (POCT) zou ontwikkelen voor zeventig aandoeningen, waaronder diabetes, kanker en een hoog cholesterol. Met één druppel bloed, verkregen via een vingerprik, is in een paar minuten de uitslag bekend; de ultieme POCT. Deskundigen waren uitermate sceptisch, maar grote investeerders stapten massaal in. Zozeer zelfs dat de beurswaarde van Theranos op een gegeven moment werd geschat op zo’n tien miljard dollar. Maar de critici kregen gelijk: de beloofde point-of-care-test kwam er niet. Investeerders bleven met lege handen achter en Elizabeth Holmes is inmiddels schuldig bevonden aan fraude.
Elizabeth Holmes was nog maar 19 jaar toen ze de start-up Theranos oprichtte. Het lukte haar om een groot aantal invloedrijke mensen aan haar zijde te krijgen, waaronder de toenmalige vicepresident Joe Biden, de voormalige Amerikaanse onderwijsminister Betsy DeVos en mediamagnaat Rupert Murdoch. Mede daardoor was ze al snel de oprichter van een unicorn, een start-up die meer dan 1 miljard dollar waard is. Elizabeth Holmes kreeg daarmee het imago van wonderwoman van Sillicon Valley.
Fraude
‘Informatie over onze eigen gezondheid is een mensenrecht’ was een van haar gevleugelde uitspraken over de point-of-care-test. Deze wonderwoman wist echter al vrij snel dat haar beoogde sneltest op een fiasco zou uitdraaien. Desondanks bleef ze stug volhouden dat er sprake was van vooruitgang. Ze pochte met niet-bestaande samenwerkingsakkoorden met grote geneesmiddelenfabrikanten en met potentiële contracten met het Amerikaanse leger. Voor zover er bij Theranos al een POCT was ontwikkeld, was deze zeer gebrekkig en onnauwkeurig. Om toch goede uitkomsten te kunnen laten zien, werden traditionele testen gebruikt. Ook werden testresultaten vervalst en werd er gefraudeerd met uitslagen.
Ondanks dit alles leek het nog lange tijd goed te gaan en bleef het vertrouwen in haar persoon en haar bedrijf in stand. Holmes, die heel vaak zwarte coltruien droeg, kreeg de reputatie van de vrouwelijke Steve Jobs toegedicht. In 2015 plaatste Time Magazine Elisabeth Holms op de lijst van honderd meest invloedrijke personen ter wereld. Niet verwonderlijk dat belangrijke media vochten om een interview.
Zeepbel uiteengespat
Tot een Wall Street Journal-verslaggever de validiteit van de technologie van Theranos in twijfel trok. John Carreyrou publiceerde een serie verhalen op basis van gesprekken met anonieme medewerkers en prikte zo genadeloos de luchtballon door. Dat betekende het definitieve eind van dit succesverhaal. Theranos werd op de vingers getikt door de Amerikaanse laboratoriumtoezichthouder en moest schikken met de Amerikaanse beurswaakhond.
Rechtszaak
En zo eindigde Elizabeth Holmes’ toegezegde ontwikkeling van de ‘ultieme’ POCT in een schandaal dat zijn weerga niet kent. De prominenten van toen willen nu niets meer van haar weten. Haar imago van superster is volledig aan diggelen en er volgde een rechtszaak. Deze werd bemoeilijkt doordat de servers van Theranos in 2018 zijn uitgezet en zo belangrijke informatiebronnen zijn verdwenen. Het werd een langdurig proces. Over drie aanklachten kon de jury het niet eens worden en zo kwam er een uitspraak over acht van de elf aanklachten. Holmes werd vrijgesproken van vier van de aanklachten en schuldig bevonden aan de vier andere aanklachten, waaronder fraude en samenzwering voor het plegen van fraude. De jury acht het ook deels bewezen dat zij patiënten in gevaar heeft gebracht met onnauwkeurige laboratoriumresultaten. Holmes riskeert voor elk van die klachten tot 20 jaar celstraf en telkens een boete van 250.000 dollar. De rechter beslist uiteindelijk of en hoelang Holmes in de gevangenis belandt. Wanneer die uitspraak volgt, is niet bekend.
Boek en film
Maar daar stopt het verhaal niet. Zo is er reeds een boek verschenen: Bad blood: Secrets en Lies in a Silicon Valley Startup, inmiddels een bestseller. Sterker nog: het verhaal wordt op dit moment verfilmd met actrice Jennifer Lawrence in de hoofdrol. Daarnaast start in maart 2022 de Amerikaanse streamingdienst Hulu (in Europa: Europa Star) een serie over Elizabeth Holmes, genaamd The Dropout. Het feit dat Elizabeth Holmes tijdens de rechtszaak heeft geclaimd dat ze emotioneel en seksueel werd mishandeld door haar vriend en medebestuurder, komt ongetwijfeld in de verschillende scripts terug.
Een van de grootste fraudezaken
Het gaat om een van de grootste fraudezaken in jaren. Het is natuurlijk intrigerend dat Theranos het zo lang heeft kunnen volhouden ondanks het overweldigend bewijs dat er iets mis was. Wetenschappers hebben voldoende waarschuwingen afgegeven, maar zowel het bestuur (waarin veel prominenten zitting hadden, zoals Henry Kissinger) als de investeerders van Theranos hebben de geloofwaardigheid van het bedrijf en van de ontwikkeling van deze ‘ultieme’ point-of-care-test lange tijd niet in twijfel getrokken. Terwijl bij point-of-care-testen één ding voorop staat: de betrouwbaarheid van de uitslagen.
